Wycieczka w okolicach Starego Dzierzgonia

Ogólny przebieg trasy jest następujący: Przezmark – Mortąg – Stary Dzierzgoń – Stare Miasto – Kielmy – Protajny – Folwark - Przezmark.

Trasa liczy 31 kilometrów i posiada zróżnicowaną nawierzchnię. Pomiędzy miejscowościami Mortąg a Stare Miasto oraz na odcinku Folwark – Przezmark jest to nawierzchnia asfaltowa (ok. 18 km, tj. 60%), a pozostała część (12 km., ok. 40%) to nawierzchnie gruntowe, raczej ulepszone (dobre drogi leśne i polne).  W Przezmarku fragment trasy prowadzi starym brukiem.

Dwa krótkie odcinki (Przezmark – Folwark, 3 km) oraz na południe od Starego Miasta (ok. 2 km) biegną drogami wojewódzkimi o sporym natężeniu ruchu pojazdów (szczególnie okolice Starego Miasta) i na nich należy zachować szczególną ostrożność.

Trasa, chociaż krótka, jest średnio trudna z uwagi na zróżnicowaną hipsometrię. W całości prowadzi falistym terenem Pojezierza Iławskiego, niemal brak płaskich odcinków. Dwa większe podjazdy są związane z przebiegiem części trasy w dolinie rzeki Dzierzgoń (ok. 50 metrów różnicy wysokości na trasie). Stromy zjazd występuje od Monasterzysk Wielkich, a dłuższy i łagodniejszy od Przezmarka do Kielm. Pokonanie trasy w obu kierunkach ma podobny stopień trudności, jeżeli chodzi o deniwelacje. 

Około połowa trasy biegnie po znakowanym szlaku rowerowym „Zamków Powiśla” (czerwonym). Jest tak na odcinku Przezmark – Stare Miasto (szlak odbija przed samą miejscowością w dół wzdłuż rzeki Dzierzgoń) oraz Matule – Stary Dzierzgoń. Odcinek Folwark – Przezmark to znakowany, żółty szlak łącznikowy. 

Walory krajobrazowe i widokowe

Trasa prowadzi przez ukształtowany przez lodowiec teren Pojezierza Iławskiego. Jest to obszar pagórkowaty, o ciekawym krajobrazie i rozległych panoramach. Przeplatają się tu rozległe pola
i duże kompleksy leśne. Odcinek od Przezmarka do Mortąga biegnie krawędzią lasów Parku Krajobrazowego „Pojezierza Iławskiego”, które rozciągają się po pobliskie jezioro Jeziorak, położone zaledwie ok. 10 kilometrów od szlaku. Natomiast odcinki w okolicach Starego Miasta biegną również przez lasy dawnej Puszczy Pruskiej.

Cechą trasy jest wielka różnorodność krajobrazów i piękne widoki – jedne z najbardziej atrakcyjnych na Powiślu. Teren jest słabo zasiedlony, poza miejscowościami praktycznie nie ma zabudowy. 

Walory przyrodnicze

Na opisywanej trasie nie występują obszary i atrakcje przyrodnicze o randze ponadlokalnej. Krajobraz jest w części rolniczy, a w części pokryty lasami. Od wschodu fragment trasy biegnie krawędzią Parku Krajobrazowego „Pojezierza Iławskiego”. Atrakcją jest malowniczo położone, podwójne jezioro Motława Wielka z urządzonym miejscem do kąpieli i stromym, zalesionym półwyspem z ruinami zamku krzyżackiego. W okolicach Starego Miasta płynie w malowniczym wąwozie rzeka Dzierzgoń. 

Walory kulturowe - atrakcje i obiekty godne uwagi

Opisywana trasa posiada wysoką atrakcyjność kulturową. Pomimo, iż jest dość krótka, znajduje się na niej kilka interesujących obiektów.

Bez wątpienia najciekawszym jest XIV wieczny zamek w Przezmarku. Częściowo (Zamek Wysoki na cyplu) jest to ruina, a częściowo obiekt odrestaurowywany przez państwa von Pilachowskich, którego gościnni właściciele chętnie pokazują odwiedzającym.

Na trasie znajdują się również zabytkowe, gotyckie kościoły oraz inne ciekawe obiekty.

• Przezmark: obok wspomnianego zamku, również gotycki kościół z połowy XIX wieku oraz liczne domy wiejskie i zagrody z XIX i początku XX wieku;
• Bucznik: niewielka wieś, położona w pobliżu szlaku, z doskonale zachowanym układem XIX-wiecznej zabudowy. Charakterystyczne, malownicze czerwone dachy i budynki z czerwonej cegły otaczają niewielki staw, a cała wieś położona jest na podłużnym pagórku;
• Mortąg: liczne, doskonale zachowane XIX i XX wieczne domy i zagrody z czerwonej cegły i z ceramiczną, czerwoną dachówką;
• Stary Dzierzgoń: kościół gotycki z XIV wieku, domy z XIX wieku, interesujący pałacyk – obecnie urząd gminy, pozostałości linii kolejowej z XIX wieku;
• Matule: domy ceglane i stare zagrody;
• Monasterzyska Wielkie: kaplica grobowa rodu Osińskich z połowy XIX wieku;
• Stare Miasto: kościół gotycki z XIV wieku, w pobliżu (Zakręty) grodzisko pruskie.
• Lasy w okolicach Starego Miasta: „Kamienie Wilhelma” –głazy, upamiętniające miejsca, gdzie cesarz niemiecki Wilhelm II, przebywając w pobliskich Prakwicach, zastrzelił dużego jelenia w trakcie polowania. Jeden z głazów znajduje się przy samej drodze, przed skrętem z drogi wojewódzkiej na Monasterzyska Wielkie (oznakowany);
• Kielmy, Protajny: zachowane ceglane budynki dawnych folwarków, później PGR (zły stan obiektów)
• Folwark: zachowane domy i zagrody z XIX i XX wieku

Zwiedzanie zamku w Przezmarku (konieczny kontakt z właścicielem) około 1-2 godzin, pozostałe obiekty raczej nadają się do oglądania z zewnątrz. Kościoły są zamknięte poza nabożeństwami, ale istnieje możliwość otwarcia po uzgodnieniu. Warto również odpocząć chwilę na zagospodarowanej plaży w Przezmarku, ok. 1 kilometra od szlaku.

Na przejazd trasą należy przeznaczyć około 2-3 godzin, więc razem ze zwiedzaniem i odpoczynkiem pokonanie całej trasy nie powinno zająć więcej niż 4-5 godzin.